کودکان امروز به عنوان «بومیان دیجیتال» در حال رشد هستند، که از همان سالهای نخست زندگی، در دنیایی از صفحههای نمایش، برنامهها (اپلیکیشنها) و دستگاههای متصل غوطهور شدهاند. ما به آنها یاد میدهیم که اسباببازیهایشان را به اشتراک بگذارند، نسبت به جهان کنجکاو باشند و با همسایگان خود مهربان باشند. اما آیا همان اخلاقیات بنیادی را برای زندگی دیجیتال آنها نیز آموزش میدهیم؟ آیا آنها را به عنوان کاربران توانمندی تربیت میکنیم که ابزارهایشان تحت کنترل خودشان باشد؟
جنبش نرمافزار آزاد، در هسته خود، توسط اخلاقیات هدایت میشود. اصول آن، که در چهار آزادی اساسی گنجانده شدهاند، چارچوبی قدرتمند برای آموزش دادن به کودکان در مورد آزادی و به اشتراکگذاری نرمافزار، جامعه، و کنترل فراهم میکنند. این راهنما برای والدینی است که میخواهند نه فقط بومیان دیجیتال، بلکه بومیان نرمافزار آزاد تربیت کنند؛ نسلی که درک میکند نرمافزارشان باید خدمتگزار آنها باشد، نه برعکس.
در اینجا نحوه توضیح چهار آزادی به کودکانتان با استفاده از تمثیلهای ساده و روزمره آمده است.
آزادی ۰: آزادی اینکه هر طور دوستداری بازی کنی
تعریف رسمی: آزادی اجرای برنامه به هر شکلی که مایلید، برای هر هدفی.
تمثیل: یک جعبه لگو
یک جعبه بزرگ از آجرهای لگو را تصور کنید. آزادی صفر، آزادی ساختن هر چیزی است که در رؤیاهایتان دارید. میتوانید یک قلعه سر به فلک کشیده، یک سفینه فضایی آیندهنگر، خانهای برای اسباببازیهایتان، یا حتی یک سگ شش پای عجیب و غریب بسازید. هیچکس نمیتواند به شما بگوید: «متأسفم، این آجرها فقط برای ساخت خانههای یکطبقه هستند.» آنها آجرهای شما هستند، و شما آزادی دارید که از آنها برای هر پروژه و هر هدفی استفاده کنید، فقط برای تفریح.
درس برای کودکان: نرمافزار یک ابزار است، مانند مجموعهای از آجرهای ساختمانی. شما باید بتوانید از ابزارهای دیجیتال خود برای هر پروژهای که میخواهید استفاده کنید، چه برای مدرسه، چه برای هنر، یا فقط برای سرگرمی. هیچکس نباید به شما بگوید که چگونه «اجازه» دارید با اسباببازیهای خودتان بازی کنید.
آزادی ۱: آزادی اینکه ببینی چطور کار میکنه و بهترش کنی
تعریف رسمی: آزادی مطالعه نحوه کارکرد برنامه، و تغییر آن به گونهای که محاسبات شما را آنطور که میخواهید انجام دهد. دسترسی به کد منبع (source code) پیششرط این کار است.
تمثیل: ماشین کنترلی
تصور کنید یک ماشین کنترلی دارید که میتوانید با آن رانندگی کنید، آن را به حالت دور زدن درآورید، و انواع حرکات جالب را انجام دهید، اما آرزو میکنید کاش وقتی متوقف میشود، چراغهایش چشمک بزنند. آزادی ۱ به این معناست که میتوانید به داخل آن نگاه کنید، بفهمید سیمکشی آن چگونه است، و آن را طوری تغییر دهید که آن کار را انجام دهد.
درس برای کودکان: شما میتوانید یاد بگیرید که اسباببازیهایتان چطور کار میکنند و آنها را کاملاً متعلق به خودتان کنید، نه اینکه صرفاً به روشی که شخص دیگری تصمیم گرفته است، از آنها استفاده کنید.
آزادی ۲: آزادی اشتراکگذاری با دوستان
تعریف رسمی: آزادی توزیع مجدد نسخهها تا بتوانید به دیگران کمک کنید.
تمثیل: به اشتراک گذاشتن کلوچههای تازهپخته شده
تصور کنید شما یک سینی بزرگ از کلوچههای خوشمزه را با استفاده از یک دستور پخت مخصوص خانوادگی پختهاید. بوی آنها فوقالعاده است! آزادی ۲ این است که شما آزادید آن کوکیها را به مدرسه ببرید و با همه دوستانتان به اشتراک بگذارید. این یک قانون عجیب و غیردوستانه خواهد بود اگر کسی بگوید شما فقط مجاز هستید کوکیها را خودتان بخورید و از دادن یکی به بهترین دوستتان منع شدهاید. به اشتراکگذاری به معنای یک دوست خوب و یک همسایه خوب بودن است.
درس برای کودکان: وقتی چیز خوب و ارزشمندی دارید، مانند یک بازی سرگرمکننده یا یک برنامه مفید، باید آزاد باشید که آن را با دیگران به اشتراک بگذارید. به اشتراکگذاری یک بخش اساسی از حضور در یک جامعه است، و هیچ مجوز نرمافزاری نباید شما را مجبور کند که یک دوست بد باشید.
آزادی ۳: آزادی اشتراکگذاری پیشرفتها
تعریف رسمی: آزادی توزیع نسخههای تغییریافته خود به دیگران.
تمثیل: به اشتراک گذاشتن دستور پخت کلوچه جدید و بهبود یافتهتان
حال، چه میشود اگر دستور پخت کلوچه مخصوص خانوادگی را بردارید و ماده مخفی خودتان، مثلاً اسمارتیسهای رنگینکمان، را به آن اضافه کنید؟ کلوچههای شما حسابی پرطرفدار میشوند! آزادی ۳ یعنی آزادی به اشتراک گذاشتن دستور پخت جدید و بهبود یافته «اسمارتیس رنگینکمان» با همه دوستانتان. اکنون آنها هم میتوانند این کلوچههای عالی و جدید را درست کنند و شاید یکی از آنها ایده اضافه کردن پاستیل را بدهد که آنها را از این هم بهتر کند! کل جامعه از این موضوع بهرهمند میشود، زیرا شما در به اشتراک گذاشتن بهبود خود آزاد بودید.
درس برای کودکان: وقتی چیزی را بهتر میکنید، باید آزادی داشته باشید که بهبودهای خود را با همه به اشتراک بگذارید. اینگونه است که یک جامعه با هم رشد میکند و یاد میگیرد. نرمافزار آزاد به همه اجازه میدهد تا بر اساس کار دیگران نسخه بهتری بسازند و در نتیجه نرمافزار برای همه بهتر شود.
چگونه یک بومی نرمافزار آزاد تربیت کنیم
با عمل الگو باشید: در خانه خود از نرمافزار آزاد استفاده کنید. کامپیوتر خانواده خود را با یک توزیع گنو/لینوکس (GNU/Linux) مانند پارچ یا دبیان به سنگری از آزادی تبدیل کنید. برنامههای نرمافزار آزاد مانند Inkscape را برای کارهای هنری و Kdenlive را برای پروژههای ویدیویی، یا هر چیز دیگری که ممکن است به آن علاقه داشته باشند، با آنها کشف کنید.
کنجکاوی را پرورش دهید: فرزندان خود را تشویق کنید که در مورد نرمافزار خود سؤال بپرسند. «فکر میکنی این بازی چطور کار میکنه؟» «چه چیزی رو توی این برنامه تغییر میدادی؟» این کار دیدگاه آنها را به سمت تفکر فعال و انتقادی سوق میدهد.
در مدرسه حمایت کنید: با معلمان و مدیران در مورد دلایل اخلاقی استفاده از نرمافزار آزاد در کلاس درس صحبت کنید.
آموزش دادن چهار آزادی به کودکان، در واقع آموزش دادن این است که آنها حق دارند کنترل محاسبات و ابزارهای دیجیتال خود را در دست داشته باشند. با تربیت نسلی از بومیان نرمافزار آزاد، ما در حال سرمایهگذاری برای آینده هستیم.