سبد خرید شما در حال حاضر خالی است!
فدیورس یا نوستر؟ مسئله این است.
مقدمه: دنیای شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز
قبل از شروع، باید اشاره کرد که هر دو پلتفرم، پاسخی به مشکلات شبکه‌های اجتماعی متمرکز (مانند ایکس، فیسبوک و اینستاگرام) هستند. این مشکلات شامل سانسور، نقض حریم خصوصی، الگوریتم‌های غیرشفاف و کنترل توسط یک نهاد مرکزی می‌باشد. اما راهکار این دو پلتفرم اساساً متفاوت است.
بخش اول: نقد و بررسی فدیورس
فدیورس یک اکوسیستم از شبکه‌های اجتماعی متصل به هم است، نه یک پلتفرم واحد. معروف‌ترین سرویس در این اکوسیستم ماستودون است.
مکانیسم کاری:
فدیورس بر پایه پروتکل ActivityPub ساخته شده است. در این مدل، هر کاربر روی یک “سرور” (که به آن Instance یا نمونه می‌گویند) عضو می‌شود. این سرورها می‌توانند مستقل و با قوانین خاص خود اداره شوند، اما همه آن‌ها می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این شبکه به هم پیوسته را فدیورس می‌نامند.
مزایای فدیورس:
- جامعه‌محور و مستقل: شما می‌توانید سروری را انتخاب کنید که همسو با ارزش‌ها و علایق شماست (مثلاً سرورهای مخصوص برنامه‌نویسان، هنرمندان، علاقه‌مندان به بازی و غیره). هر سرور قوانین moderation مخصوص به خود را دارد.
- کنترل بهتر بر محتوا: الگوریتم تایم‌لاین یکسان برای همه وجود ندارد. شما عمدتاً یک تایم‌لین chronologically دارید و می‌توانید بین تایم‌لاین محلی (همان سرور)، فدرال (همه سرورهای متصل) و mentions جابه‌جا شوید.
- تنوع بالای پلتفرم‌ها: علاوه ماستودون، پلتفرم‌های دیگری مانند PeerTube (برای ویدیو), PixelFed (برای عکس) و WriteFreely (برای بلاگ) نیز در این اکوسیستم وجود دارند و تا حدی با هم کار می‌کنند.
- پایداری: پروتکل ActivityPub و پلتفرمی مانند ماستودون سال‌هاست که فعالیت می‌کنند و جامعه بزرگی در آن شکل گرفته است.
معایب و چالش‌های فدیورس:
- پیچیدگی برای کاربران تازه‌کار: بزرگترین مانع ورود، انتخاب سرور است. کاربران باید تحقیق کنند و سروری را انتخاب کنند که فعال، قابل اعتماد و همسو با علایق آن‌ها باشد. اگر سرور مدیر خود را از دست بدهد یا خاموش شود، حساب کاربری شما ممکن است از بین برود (مگر اینکه به سرور دیگری مهاجرت کنید).
- سوءمدیریت سرورها: مدیر سرور (Admin) قدرت بسیار زیادی دارد. آن‌ها می‌توانند حساب‌ها را سانسور کنند، با سرورهای دیگر قطع ارتباط کنند (Defederation) و در نهایت اگر سرور را ببندند، کل داده‌های کاربران آن سرور از بین می‌رود.
- عدم یکپارچگی و سردرگمی: قوانین moderation در هر سرور متفاوت است. ممکن است شما از یک سرور با سرور دیگری که حاوی محتوای نامناسب است، در ارتباط باشید. Defederation می‌تواند باعث ایجاد “حباب‌های” مجزا شود.
- مهاجرت پیچیده: اگرچه قابلیت مهاجرت حساب وجود دارد، اما این فرآیند همیشه ساده و بی‌دردسر نیست و تمام تعاملات و دنبال‌کننده‌های شما را به طور کامل منتقل نمی‌کند.
بخش دوم: نقد و بررسی نوستر (Nostr)
نوستر یک پروتکل ساده و باز برای شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز است. بر خلاف فدیورس، نوستر هیچ سرور مرکزی یا مجموعه سروری ندارد.
مکانیسم کاری:
نوستر از دو جزء اصلی تشکیل شده است:
- کلیدها (Keys): هر کاربر با یک جفت کلید عمومی و خصوصی شناسایی می‌شود. کلید عمومی، شناسه (آدرس) شماست و کلید خصوصی برای امضای محتوا استفاده می‌شود.
- رله‌ها (Relays): رله‌ها سرورهای ساده‌ای هستند که پیام‌ها (Notes) را ذخیره و منتقل می‌کنند. کاربران می‌توانند به چندین رله متصل شوند. رله‌ها می‌توانند عمومی یا خصوصی، پولی یا رایگان باشند.
مزایای نوستر:
- غیرمتمرکزِ واقعی و مقاوم در برابر سانسور: از آنجایی که هویت شما به یک سرور خاص گره نخورده، هیچ نهادی نمی‌تواند شما را به طور کامل “حذف” کند. حتی اگر یک رله شما را سانسور کند، شما و دنبال‌کننده‌هایتان می‌توانید از رله‌های دیگر استفاده کنید.
- سادگی و آزادی مطلق کاربر: برای عضویت نیاز به انتخاب سرور ندارید. فقط یک کلید می‌سازید و با هر کلاینت (اپلیکیشنی) که بخواهید به شبکه متصل می‌شوید. کنترل هویت و داده‌ها کاملاً در دست خود کاربر است.
- رقابت و نوآوری در کلاینت‌ها: به دلیل پروتکل ساده، برنامه‌نویسان می‌توانند کلاینت‌ها (اپلیکیشن‌های) مختلفی با امکانات و UIهای متنوع بسازند (مانند Damus, Amethyst, Snort و غیره) اما همه آن‌ها به یک شبکه متصل هستند.
- پشتیبانی از تراکنش‌های مالی (به لطف بیت‌کوین): یکپارچگی ذاتی با سیستم پرداخت لایتنینگ بیت‌کوین، امکان دادن انعام (Zaps)، پست‌های پولی و سایر مدل‌های درآمدی را به روشی غیرمتمرکز فراهم می‌کند.
معایب و چالش‌های نوستر:
- تجربه کاربری می‌تواند دشوار باشد: مدیریت کلیدهای خصوصی یک مسئولیت بزرگ است. اگر کلید خصوصی خود را گم کنید، حساب شما برای همیشه از دست رفته است و هیچ راه بازیابی وجود ندارد.
- مشکل اسپم: چون ایجاد شناسه (کلید عمومی) رایگان و بی‌زحمت است، اسپم و بات‌ها می‌توانند یک چالش جدی باشند، اگرچه رله‌ها می‌توانند با پیام‌های امضا نشده مبارزه کنند.
- تکرار داده و هزینه: ممکن است برای اطمینان از دیده شدن پیام‌هایتان، نیاز به اتصال به چندین رله پولی داشته باشید که می‌تواند منجر به هزینه شود. همچنین، داده‌ها در رله‌های مختلف به صورت redundant ذخیره می‌شوند.
- جامعه کوچک‌تر (در حال حاضر): اگرچه به سرعت در حال رشد است، اما هنوز از نظر تعداد کاربر فعال از فدیورس کوچک‌تر است.
بخش سوم: مقایسه فنی و کاربردی فدیورس و نوستر
| ویژگی | فدیورس (FediVerse) | نوستر (Nostr) |
|---|---|---|
| معماری | فدرال (اتحادیه‌ای از سرورها) | مبتنی بر پروتکل و رله (Relay-based) |
| هویت کاربر | وابسته به سرور (مثلاً user@instance.com) | وابسته به کلید (یک رشته رمزنگاری شده) |
| مدل سانسور | در سطح سرور (Admin و Defederation) | در سطح رله (Relay) |
| حریم خصوصی | خوب، اما سرورها به داده‌ها دسترسی دارند | بسیار قوی، زیرا هویت از داده جدا شده است |
| مسئولیت کاربر | متوسط (باید سرور خوبی انتخاب کرد) | بسیار بالا (مدیریت کلید خصوصی حیاتی است) |
| تجربه کاربری | شبیه به ایکس، اما با پیچیدگی انتخاب سرور | متنوع، بستگی به کلاینت دارد؛ می‌تواند ساده یا پیچیده باشد |
| اکوسیستم | شبیه به ایکس، اما با پیچیدگی انتخاب سرور | جوان، پویا و متمرکز بر میکروبلاگینگ و نوآوری مالی |
| اقتصاد/پرداخت | محدود و غیریکپارچه | یکپارچه و قدرتمند (از طریق بیت‌کوین و لایتنینگ) |
| بزرگترین خطر | از دست دادن حساب به دلیل بسته شدن سرور | از دست دادن دائمی حساب به دلیل گم کردن کلید خصوصی |
جمع‌بندی نهایی: کدام یک برای شما مناسب‌تر است؟
- به پیشنهاد من، نوستر را انتخاب کنید چون اگر:
- به دنبال حداکثر آزادی، مقاومت در برابر سانسور و عدم وابستگی به هر نهاد مرکزی هستید.
- از مسئولیت نگهداری از کلید خصوصی خود استقبال می‌کنید (مانند نگهداری از کیف پول بیت‌کوین).
- به نوآوری در حوزه مالی و یکپارچگی با بیت‌کوین علاقه دارید.
- با اپلیکیشن‌ها و رابط‌های کاربری مختلف راحت هستید.
در نهایت، نوستر گام مهمی به سوی آینده‌ای آزادتر برای فضای مجازی است. انتخاب بین آن‌ها بیشتر به اولویت‌های شخصی شما در مورد استقلال، سادگی و پذیرش ریسک بستگی دارد.